Os arcaísmos son palabras do galego medieval (maioritariamente, mais tamén poden ser do galego moderno) que hoxe non se aceitan por seren pouco utilizadas ou porque esas palabras evolucionaron e deron lugar a outras.
No entanto, hai vegadas nas que un arcaísmo se recupera, xa sexa co seu sentido orixinal ou para definir novos obxectos que saíron ao mercado. Algúns arcaísmos recuperados foron ren, res e des (por iso non aparecen na lista). Outras palabras seguen vivas no galego, mais con outro significado ou perderon unha ou varias acepcións (macela, pena…) Outrosí hai arcaísmos que, malia perdérense no galego, se conservaron no portugués. Este é o caso de descer, estória, outrem… Igualmente, palabras que son arcaísmos no portugués, están moi vivas no galego; coma o adverbio moi, a conxunción ca, o numeral dous, o órgano ril, as candeas (candeias)…
Durante o século XX, algúns autores da nosa literatura usaron arcaísmos nas súas obras (como pode se-lo caso de outo ou vegada). Mais, deixaron de usarse dende que se creou unha norma culta no 1982. Eu penso que algúns arcaísmos si deberían seren recuperados, como se fixo con ren ou des; xa que darían unha maior riqueza léxica á nosa lingua (temos moita, pero queremos máis). É unha mágoa que non aproivetásemo-lo esforzo que fixeron eses autores por recuperaren algúns arcaísmos, por tentaren resucitalos; mais aínda non é tarde. Que unha verba deixe de ser un arcaísmo ou pase a selo depende dos falantes que usan esa lingua acotío. Aínda que unha palabra non apareza nos dicionarios non significa que non se poida usar. Polo tanto, todo depende de vós.
Nesta lista non está incluídos dialectalismos (coma eiquí) ou palabras medievais que evoluiron (coma coor, braadar, ygreia, uã). Unha vez dito isto, velaquí tede-la lista:
- Aaguado (inflamación dos pés dos cabalos por exceso de comida ou de traballo)
- Aalende/sinte (ademais de, amais de, alén de)
- Aazo (ocasión, motivo, orixe)
- Abiso (abismo)
- Aceber (aceptar, recibir voluntariamente algo)
- Ader/adir (acrecentar, engadir)
- Acitara (tapiz)
- Alcoube (pebideiro)
- Allur/allures (algures)
- Ambroo/emproo (para abaixo)
- Ancelo (servo, criado, escravo)
- Anvidos (contra vontade)
- Asaz/assaz (bastante, suficientemente, abondo, dabondo)
- Asieu (abofé)
- Ben leu (axiña)
- Ben que (posto que, aínda que, no entanto)
- Bodalho (porco)
- Boedo (chagorza)
- Capídoo/capiduo (capítulo)
- Caloña (calumnia)
- Caudel (xefe militar, caudillo)
- Çafi (zafiro)
- Çaquiteiro (encargado de distribui-lo pan)
- Chus (moi, máis)
- Compaso (compás)
- Conquerer/conquerir (conquistar)
- Cór (corazón)
- Cras (mañá)
- Cufiar (rascar cos dedos, aloumiñar, esfregar)
- Daçon (acto de dar)
- Decer (descender)
- Degresa (fenda)
- Dementre (así que non)
- Depos/empos/pos (após, despois de)
- Dequeer (decaer)
- Desmo (1/10 de calquera cousa ou o décimo que se pagaba á igrexa)
- Des i (dende ese momento)
- Desque (así que)
- Destarte (así, deste xeito)
- Dur (normalmente usábase á dur ou de dur) (Apenas, con dificuldade, custosamente)
- Dultar/dultança (dubidar/dúbida)
- Eire (onte)
- Encalzo (vitoria, persecución)
- Enfatelar (vestido)
- Ensembra/ensembla (xuntamente)
- Escontra (preposición cara)
- Esgalichado (fraco)
- Esgrevio (egrexio)
- Estoria (narrativa de ficción, oral ou escrita)
- Estormento (instrumento)
- Falimen (falta, erro)
- Fardar (vestir)
- Fecheiro (estreito ou apertado)
- Festiño (axiña)
- Filhar (tomar, coller, acoller, adoptar)
- Fremoso (fermoso, formoso)
- Frume (río)
- Fuste (madeira)
- Garamatada (garabullada, carabullada)
- Gorgozo (pescozo da botella)
- Homaxe/homaxio (homenaxe)
- Laimo (bo sabor)
- Ler (mar)
- Leu (ao leu = descuberto, espido, nu)
- Macela (dor, mágoa, peasr)
- Marteirar (martirizar) e marteiro (marteiro)
- Meán (amalló, mediano)
- Melandro (teixugo)
- Meogo (en medio, medio, interior)
- Moimento (monumento funerario)
- Pardomonte (tipo de tea basta e forte usada antano)
- Pena (pluma)
- Pichoca (poza grande)
- Ouceao/ouciao/oucean (océano)
- Outrén (outra persoa)
- Ouvir (haber, ter)
- Ouzar (oír, ouvir)
- Perdudo/perduda (perdido/perdida)
- Ren (persoa/cousa)
- Seenzo (silencio)
- Seestro (do lado esquerdo, “zurdo”) (de seestro = polo lado esquerdo)
- Sejornar (ficar, pousar)
- Sina (bandeira)
- Solfas (prepara-lo terreo)
- Suso (enriba, arriba)
- Támara (ribazo, ribada)
- Tiduo/tídoo (título)
- Toda vía (sempre, decontino)
- Toste (pronto, ás présas)
- Traer (atraizoar, vir)
- Trager/traguer/trazer (traer)
- Trasfumado (maltratado, magoado)
- Trebuto (tributo)
- Trilhar (calzar, pisar)
- Vegada (vez)
- Xena (cabra)
- Xinea (liñaxe)
- Xuso (abaixo)
- Zarelhon (pano groso e vasto)
- Zevron (home groseiro)