A perda do n e o l intervocálicos

Unha das características que máis definen ao galego é a perda dos n e os l intervocálicos. Esta tendencia adoita levarse alén dos límites da normativa, considerándose hipergaleguismos. Este fenómeno non se dá no castelán e, só até certo punto, acontece no portugués (case igual ca no galego oficial). Porén, Lisboa intentou “limpar” un pouco os rastros de galego que puidese haber na súa língua. Tiveron suceso nalgunhas formas, pero fracasaron en moitas outras.

Eu acho que este é un dos fenómenos máis característicos do galego e debería estar admitido, xa que tamén se trata de economía linguística. Abandoar, antea, aprisioar, brilar, caor, capiduo, condea, escea, esceario, fregoa, mua, ordear, ordeanza, homaxe, piar, sá, saar, seenzo, tiduo, vixiancia, voátil, zoa… todas elas deberían ser aceitas. Obviamente, isto faríase até certo punto. Formas coma maravila, orgulo ou varoil seguirían sendo hipergaleguismos, xa que non están moi espalladas antre a poboación e non soan moi ben. Quizais dentro duns anos, pero hoxe en día (ano 2017) non.

Outrosí se podería facer o mesmo coas formas rematadas en -eiro/-eira: panteira, primaveira, seveiro, sinceiro, sinceiramente… Mais, neste caso, ten sentido que a RAG decidise non admitir estas variábeis; xa que, etimologicamente falando, son anomalías. Pero tamén o é o uso do -ão pra todo dos portugueses, e velaí os tendes.

Após todo, a Real Academia Galega (RAG) defende que o galego é unha língua de seu. Se ese é o caso, debería recorrer aos elementos máis caracterizadores da Galiza; do contrario, parecerá un dialecto do castelán ou do portugués. Temos moitos elementos que nos diferencian dos nosos veciños, unha mágoa non empregalos.

Francia ou Franza?

Se nos remitimos á normativa oficial, a resposta a esta pergunta é clara: o nome do país é a Francia. Mais por que isto é así? Ben, iso é que vamos tentar explicar.

No ano 2003, produciuse unha reforma da normativa galega. Entre as súas principais mudanzas, destacaba a troca do sufixo -cio polo -zo. A partir dese momento; palabras coma espacio, diferencia ou nacencia deixaban de ser admitidas pra dar paso a espazo, diferenza ou nacenza. Porén, isto só aconteceu nas verbas dun uso cotián e extendido dende varias décadas antes. Por iso; palabras máis “técnicas”, de recente inclusión na nosa língua ou de uso poco frecuente seguen a estar admitidas. Ei-lo caso de luminescencia, tendencia, predominancia, fluorescencia… Mais, non se supón que Francia é un palabra dun uso corrente, tendo en conta que é o noso país veciño? Certo, pero vivimos na Galiza ou na Galicia? Se após o 2003, a RAG non eliminiu a forma “Galicia” (que debería ser exclusivamente Galiza, xa que Galicia é unha rexión entre a Polonia e a Ucraína) que está moito máis presente nas nosas vidas cá Francia; seguindo esa lóxica non podían muda-lo nome dese país á Franza. Mais, entón, existe a denominación Franza no galego? Pois si que existe, xa que pode atopar no Glosario da poesía medieval profano galego-portuguesa (França) e no Sempre en Galiza (aínda que neste obra tamén aparecía Hespaña, que sería correcto considerando que se deben mante-los h etimolóxicos e que a procedencia do termo é Hispania. Cousas da RAG…). Ademais, esta é a forma utilizada polos falantes da lingua portuguesa (França).

Tamén hai quen defende que os nomes dos países non se deberían traducir e habería que deixalos na súa forma orixinal. Nese caso, non existe nen a primera dúbida: o nome do país debería de ser France. Ainda que segindo ese criterio, tamén habería que dicir England, Deutschland, United States of America, Nederland, Österreich…

En todo caso, vouvos deixar unha enquisa pra que decidades que forma pensades que tería de se-la correcta:

BONUS: Aínda que neste artigo só tratamos do país europeo, tamén hai parroquias galegas que se chaman Franza (coma Santiago de Franza, en Mugardos).

Pra que?

Pra é unha forma sincopada ou reducida de para. Pra pode contraer cos artigos determinados o, a, os e as dando como resultado as contraccións pró, prá, prós e prás.

Esta forma é menos recomendábel, na escrita, pola Real Academia Galega ca para. Pódese usar na fala esta forma sen ningún problema, mais na escrita é preferíbel usar para. Antes da década do 1980, esta forma era maioritaria e estaba moi espallada. De feito, se vos fixades, esta forma é a que usa moita xente maior. Con todo, dende a elaboración das normas, esta forma foi perdendo uso e arestora, entre os máis novos, case todos usan para (dos que falan galego, que non é que sexan moitos). Esta dinámica é moi habitual ultimamente; formas moi usadas na fala noutrora como pra, ó, tódolos ou gaña-los cartos están a perder influencia a favor de para, ao, todos os ou gañar os cartos. Sen dúbida, a meirande parte da culpa tena a educación, a Galega (cada vez escóitase máis a forma ao, cando non está admitida na fala) e; incluso, o goberno. A RAG admitiu estas últimas formas na reforma do 2003, no entanto, a xente está moi afeita a falar igual que se escribe (influencia do castelán) e iso hai que mudalo. Porén, se non se conciencia á xente de que non se fala igual que se escribe, os encargados disto fan igual cá maioría e nos medios de comunicación comezan a escribir cousas do tipo “todos os”; pois a fala galega comeza a perderse.

Eu estou a favor do ao (sempre que se ensine que non se di así), pero non do para, todos os ou sumar os números. Esta é unha opinión persoal, mais o caso é que eu gusto máis do pra, tódolos ou suma-los números. Por suposto, a vosa opinión non ten porque cadrar coa miña e podédela escribir nos comentarios. E, ao contrario do que algunha xente pensa, pra si está admitido no portugués; aínda que as contraccións non levan acento dende o Acordo Ortográfico do 1990.

Perguntar

Esta forma é a normativa no portugués e provén do latín percontare, aínda que no galego a forma oficial é preguntar. No entanto, isto non significa que non se atopen nas obras literarias galegas o uso de perguntar. Por exemplo, varios autores que escribiron antes da Guerra Civil usaron a forma perguntar, aínda que fose ocasionalmente (coma Castelao). Porén, dende a Guerra Civil, o uso desta forma foi minguando a favor de preguntar; ata o punto de que arestora custa atopar a alguén que use perguntar e non preguntar. Sen dúbida, a prohibición do galego na Guerra Civil (sumado ao feito de que non se publicaron obras na nosa lingua) xunto a crecente castelanización da nosa lingua, levaron a que formas coma perguntar (entre outras) desapareceran case por completo.

Agora mesmo, en case tódolos libros que se publican no galego e case tódolos galegos usan preguntar. Se preguntar é ou non un castelanismo, neste caso é subxectivo. Na miña opinión; como mínimo, terían que admitirse as dúas opcións. Eu prefiro perguntar porque tamén se usa no portugués, aínda que o feito de que preguntar se use no castelán non significa que non sexa unha palabra galega. Por iso, penso que a mellor opción é admitir as dúas formas; así cada un podería escoller a forma que preferise.

Voltar (enquisa incluída)

Esta é unha palabra non admitida, mais é moi coñecida e ten bastante uso. Eu penso que tería que estar admitida como sinónimo de volver, tornar, regresar e retornar. Mandeille 2 suxestións a RAG (eu son o azul e a RAG, o vermello):

• Na primeira, non me lembro moi ben do que escribín, mais basicamente díxenlles que voltar tería que estar admitido.
• Esta forma neolóxica, adoptada probablemente a partir do portugués, é un derivado verbal do substantivo “volta”. É un verbo con bastante uso na actualidade, por diferencialismo do castelán, para expresar a idea de “regresar”, pero hai que dicir que a forma tradicional e normal en todos os falares galegos autóctonos é “volver”. Esta palabra é a que está recollida no Dicionario, e aínda que o verbo “voltar” se empregue no seu lugar, digamos que a forma correcta en galego é “volver”.
• Entendo a vosa postura verbo de “voltar”, pero sigo dicindo que ben se podería admitir como sinónimo de volver, regresar, tornar… Segundo o dicionario Estraviz, “voltar” vén do latín “voltare”, “volver” de “volvere” e “tornar” de “tornare”. Co cal, como vedes, proveñen de palabras latinas diferentes e cada unha evolucionou como tódalas palabras galegas. Son distintas palabras pero con igual significado, é dicir, son sinónimos. E se non, a ver, seguindo as regras do galego, como dicides que evolucionou a palabra latina “voltare”?

Segundo se recolle no dicionario Galaxia de usos e dificultades da lingua galega, a forma tradicional galega é “volver”, aínda que “voltar” é bastante utilizado durante o século XX e ata a actualidade por diferencialismo do castelán.

Apuntan os autores que se tomou probablemente do portugués, non directamente do latín, e que se trata dun derivado do substantivo “volta”. En calquera caso, non todas as palabras latinas presentan evolucións en todas as linguas romances, polo que non debemos contar obrigatoriamente cun termo que proceda de VOLTARE.

No que si que ten razón a RAG é que no portugués existe e podedes atopar o termo “voltar” no dicionario Priberam e Estraviz, entre outros. O demais (incluído o meu) é moi discutíbel.

Polo tanto,  acó víchedes 2 opinións totalmente opostas : a miña que defende que “voltar” tería que ser un sinónimo máis desas palabras e estar admitido, e a da RAG que a rexeita por diferencialismo do castelán.

E vós que opinades? Queredes que “voltar” estea admitido e sexa un sinónimo máis desas palabras ou non?

Portuxés

Esta é un hipergaleguismo non admitido pola RAG, e a forma correcta é portugués; tanto no galego coma no castelán e, precisamente, no portugués; aínda que alí escríbese português. Esta forma, probabelmente, vén de que ao pasar do castelán ao galego, moitas veces o j cámbiase polo x; neste caso, cambiouse o g polo x. Probabelmente, a gheada ten a meirande parte da culpa desta mudanza. Esta forma ten certa extensión, aínda que non está moi espallada.

Este é un hipergaleguismo que cómpre evitarmos usar.

Escea, esceario e zoa

Estes 3 hipergaleguismos teñen 2 características en común innegábeis, aínda que tamén se podería engadir unha terceira.

A primeira é que, polo momento, non están admitidas pola RAG.

A segunda é que as 3 perderon o n intervocálico, xa que escena, escenario e zona (esas son as palabras admitidas actualmente pola RAG) pasaron a escea, esceario e zoa. A razón disto é que o n e o l intervocálico do latín pérdese ao pasar ao galego, como no caso de lunam, que pasa ao galego como lúa, de aí o porqué de que se use escea, esceario e zoa. Tamén lle pasa o mesmo a abandonar e abandoar.

A terceira que se podería engadir é que as 3 palabras están moi espalladas, ata o punto de que se podería dicir que son máis usadas cás palabras admitidas (escea, esceario e zoa).

Polo tanto, creo que estas 3 palabras deberían admitirse no galego, xa que non incumpren ningunha regra e non teñen ningunha eiva pra que non se admita e, ademais, son moi usadas e están moi espalladas.

Ademais destas palabras, tamén hai outra palabra que cumpre con estas características, e é fregoa. A forma admitida pola RAG é fregona.